Melih Cevdet Anday Kimdir? Hayatı ve Eserleri

Melih Cevdet Anday Kimdir? Melih Cevdet Anday'ın Hayatı ve Eserleri. Melih Cevdet Anday (13 Mart 1915, Çanakkale - 28 Kasım 2002, İstanb...

Melih Cevdet Anday Kimdir?

Melih Cevdet Anday'ın Hayatı ve Eserleri.

Melih Cevdet Anday

(13 Mart 1915, Çanakkale - 28 Kasım 2002, İstanbul)

Türk şiirinin ve edebiyatının en önemli isimlerinden biridir. Şair, roman ve oyun yazarı, denemeci ve çevirmen olarak çok yönlü bir sanatçı kimliği sergilemiştir. Özellikle, şiirde çığır açan Garip Hareketi'nin kurucu üç isminden biri olarak edebiyat tarihimizdeki yerini sağlamlaştırmıştır.

Lise arkadaşları Orhan Veli ve Oktay Rifat'la birlikte ortaya çıkardıkları Garip Akımı ile Türk şiirindeki yenilenmeyi başlatmıştır. Kolları Bağlı Odysseus ile kendine özgü felsefi şiir akımını başlatmış, Garip Akımı'ndan ayrılmıştır.

UNESCO'nun Courrier dergisi, 1971 yılında onu Cervantes, Dante, Tolstoy, Unamuno, Seferis ve Kawabata düzeyinde bir edebiyat adamı olarak gördüğünü açıklamıştır.

Melih Cevdet Anday'ın Hayatı

Melih Cevdet Anday, 13 Mart 1915 tarihinde, babası avukat Cevdet Bey'in Çanakkale'nin bir köyünde askerlik yaptığı sırada, İstanbul'da dünyaya geldi.

Çocukluk yılları, Kadıköy semtindeki Bahariye civarında geçti ve ilk öğrenimi için eski Fenerbahçe Stadı'nın yan tarafındaki Taş Mektep'e (sonraki adı, Kadıköy 35.İlkokulu) gönderildi. 1928 yılında ise, bu okulun yanında bulunan Kadıköy Sultanisi'nde (sonraki adı, Kadıköy Ortaokulu) ortaokul eğitimine başladı. 1931 yılında mezun olduktan sonra, babasının Ankara'da avukatlık yapması nedeniyle, ailece buraya taşındılar. Melih Cevdet, lise öğrenimi için Ankara Erkek Lisesi'ne (sonraki adı, Ankara Gazi Lisesi) kaydedildi. Burada okurken, sanatsal eğilimleri bariz hale geldi ve özellikle tiyatroya merak saldı. Bu ilgisi ise onun, Orhan Veli Kanık ile tanışmasına vesile oldu. Aslına bakılırsa, Melih Cevdet, daha ortaokul sıralarından başlayan Orhan Veli Kanık ve Oktay Rıfat arkadaşlığında, üçüncü sac ayağını oluşturacak ve bu genç şairler ilerleyen yıllarda, çağdaş Türk edebiyatının gelişiminde büyük rol oynayan "Garip Akımı"nın (Birinci Yeni Hareketi olarak da bilinir) öncüleri haline gelecekti.

Gençlerin ortak edebi görüşleri ve şiir yazma sevdaları, kısa zaman sonra, edebiyat öğretmenleri Ahmet Hamdi Tanpınar tarafından fark edildi. Okul kooperatifinin destek olduğu, "Sesimiz" adlı bir dergi çıkarmaya başlayan gençler, hece vezniyle yazdığı ilk amatör eserlerini burada yayımladı. Sesimiz dergisi, gelecekte atacakları büyük adımların başlangıcı olması açısından, şairlerin edebiyat kariyerlerinde büyük önem taşıdı.

Liseden mezun olduktan sonra, Melih Cevdet, Oktay Rıfat'la birlikte Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ne girdi ve Orhan Veli de İstanbul'a, edebiyat okumaya gitti. Bu ayrılıktan sonra, bir süre, gençlerin yazın çalışmaları eski hızını kaybetti. Melih Cevdet bu arada bölümünden ayrılıp, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'ne geçiş yaptı. Fakat burada okumayı da istemeyerek öğrenimini yarıda bıraktı. Ardından Devlet Demiryolları'nda memur olarak çalışmaya başladı. Orhan Veli'nin Ankara'ya geri dönmesiyle birlikte eski havasını bulan genç şairler, yeniden kalemlerine sarıldı. Ancak bu kez durum farklıydı. O dönemin edebi metinlerindeki ağır dili, hummalı, özentili söylemi ve sanatsal kurguyu beğenmiyorlar; alışılagelmiş yazın tekniklerinden bağımsız, özentisiz, olabildiğince sade ve gündelik olaylar üzerine şiirler yazıyorlardı.

Genç şairlerin, edebiyata ve özellikle şiire yönelik düşkünlüğüne birebir şahit olan Nahit Sırrı Örik, bu yeni eserlerin, o sıralarda Ankara'da çıkarılan "Varlık" adlı kültür-sanat dergisinde yayımlanması için, dergi sahibi Yaşar Nabi Nayır'a öneride bulundu. Şiirleri inceleyen Yaşar Nabi, 1936 yılının Kasım ayında, genç şairlerin yeni tarzda kaleme aldığı manzumeleri, derginin birbirini izleyen sayılarında bastı. Bu vesileyle isimlerini edebiyat çevrelerine duyurma şansını yakalayan gençler, Yaşar Nabi tarafından, "edebiyatımıza yeni bir hava getiren üç şair" betimlemesiyle, farklı ve yenilikçi bir şiir anlayışını benimseyen yeni şairler olarak camiaya tanıtılmış oldular.

Yayımlanan ilk şiir, Melih Cevdet'in kaleme aldığı "Ukde" oldu. Ardından, Orhan Veli'nin "Dört Şiir" adlı eserini, Oktay Rıfat'ın "Eza"sı izledi. Ancak dönemin klasiklerinden hayli tepki gördüler ki, aslına bakılırsa bu ilk eserler tamamen bağımsız ve özgün değildi. 1937 yılının Ağustos ayına kadar geçen süre boyunca yayımlanan şiirler, hece vezninden serbest vezne yumuşak bir geçişin örnekleri sayılmasının yanı sıra, Ahmet Hamdi Tanpınar, Necip Fazıl Kısakürek ve Ahmet Muhip Dranas üslubundan ve Dadaizm anlayışından izler taşıyordu.

Melih Cevdet, yazın çalışmalarına bir süre ara vererek, 1938 yılında, sosyoloji eğitimi almak amacıyla Belçika'ya gittiğinde, Oktay Rıfat'la Orhan Veli, Varlık'a yazdıkları şiirleri "Bu sayfayı şair Melih Cevdet'e ithaf ediyoruz" yazısıyla yayımladılar ve yeni stilde kaleme aldıkları bu dörtlüklerini Melih Cevdet'e gönderdiler. Arkadaşlarının bu farklı, klasik biçimlerden uzak, doğal ve bağımsız yazın şeklini hemen benimseyen Melih Cevdet de, aynı şekilde satırlara döktüğü şiirlerini onlara gönderdi ve bunlar da dergide yayımlandı. Böylece, edebiyat çevrelerine, üçlünün birlikte hareket ettiği mesajı verilmiş oldu ve "Garip" akımının temelleri atıldı.

Melih Cevdet, II. Dünya Savaşı'nın yol açtığı gerginlik nedeniyle, 1940 yılında yurda geri döndü ve askere gitti. Aydın'da geçen vatani görevinin ardından, Hasan Ali Yücel'in bakanlığı döneminde, Milli Eğitim Bakanlığı Neşriyat (Yayın) Müdürlüğü'nde danışman olarak çalışmaya başladı.

Belirli bir mecrada tıkanıp kalmış olduğunu düşündükleri Türk şiirinin önünü açmayı, farklı ve denenmemiş yeniliklere açık olmayı ve sanatı halka yakınlaştırmayı isteyen genç şairler, 1941 yılında "Garip" adlı ortak bir şiir kitabı yayımladılar. Böylece "Birinci Yeni Hareketi" (Kitabın adı nedeniyle, Garip Akımı olarak da anılır) başlamış oldu. Bu kitap, şairlerin "Yeni Şiir" anlayışını kamuoyuna iletmesi, fikirlerinin geniş bir yankı bularak, Türk edebiyat tarihinde yeni bir sayfayı açması açısından çok önemlidir.

Melih Cevdet'in, Garip'le başlayan şiir yolculuğunun ikinci bölümü, daha farklı tarzda kaleme aldığı "Rahatı Kaçan Ağaç" (1946), "Telgrafhane" (1952) ve "Yanyana" (1956) adlı kitaplarıyla devam etti. Garip Hareketi, Türk edebiyatında istenilen havayı yarattıktan sonra, arkadaşları gibi, bu kadarla yetinmeyerek, farklı ve özgün bir üslup edinme, süreklileşen bir yenilenme çabasına girdi. Bu eserlerinde genellikle, evrensel temaları özgün bir üslupla işledi.

1946 yılında yapılan siyasi seçimlerin ardından Konya'ya tayin edilen Melih Cevdet, Kütüphaneler Genel Müdürü'nün yardımıyla, bir süre sonra, Ankara Kitaplığı'na tasnif memuru olarak atandı. Bu dönem, şairin eserleri, Ses, Yeditepe, Papirüs, Yeni Dergi, Soyut gibi dergilerde yayımlandı. 1949 yılında, Orhan Veli'nin çıkardığı "Yaprak" adlı dergide de Oktay Rıfat'la birlikte yer alarak, şiirde sürekli yeni bir form arayışına girdi. 1952'de çıkardığı Telgrafhane, bu dergide yayımlanmış şiirlerinden oluşuyordu.

1951'de, İstanbul'a taşınan ünlü şair, Akşam gazetesinde, iç sayfa sekreterliği yapmaya başladı ve aynı zamanda, kültür-sanat-edebiyat sayfasının da editörlüğünü üstlendi. Böylece gazeteciliğe adım atmış olan Melih Cevdet, bu dönemde kaleme aldığı makalelerle, düzyazıya da geçiş yaptı. Ancak birkaç yıl sonra, siyasi nedenlerle görevine son verilince, 1954'de, İstanbul Belediye Konservatuarı, Tiyatro Bölümü'nde, fonetik-diksiyon derslerinde eğitmenlik yapmaya başladı. LCC tiyatro okulunda, mitologya derslerine girdi. Aynı zamanda, Doğan Kardeş Yayınları için çalıştı. 1958 yılında, Tercüman gazetesine girerek, "Yaşar Tellidede" takma adıyla, köşe yazıları kaleme aldı. Sonrasında, Büyük Gazete, Tanin ve İkdam gazetelerinde fıkra ve köşe yazıları yazdı; sanat-edebiyat sayfası yönetmenliği yaptı ve romanları yayımlandı. Bu dönemde, Niyaz Niyazoğlu, Murat Tek, H.Mecdi Velet gibi imzalar kullandı. 1960 yılında, Cumhuriyet gazetesinde yazmaya başladı ve bu görevi, ölümüne değin sürdürdü.

1963'de yayımladığı, "Kolları Bağlı Odysseus" adlı şiir kitabıyla birlikte, doğa-zaman-insan perspektifini hedef alan, yeni bir bakış açısı geliştirdi.

Yirmibeşkadar çeviri kitaba imzasını atmış olan Melih Cevdet, özellikle mitoloji kitaplarından yaptığı çevirilerden oldukça fazla ilham almış; doğa ile insanın, zaman mefhumu içerisindeki etkileşimini şiirsel bir söyleme çevirmişti. Daha simgesel ve soyut kavramlardan yararlanmaya başlamış; bu arada yerel unsurları da göz ardı etmemişti. Homeros, Eliot, Ezra Pound ve Karacaoğlan koşmalarını sentezleyerek, şiirin evrenselliğini ortaya koymaya çabalamıştı. Denemelerini "Doğu-Batı" (1961) ve "Konuşarak" (1964) adlı kitaplarında toplayan şair, 1965 yılında, "Aylaklar" adında bir roman ve "İçerdekiler" adlı bir de tiyatro ürünü kaleme alarak, düz yazıda da başarılı örnekler ortaya koydu. Yine aynı yıl, "Sovyet Rusya, Azerbaycan, Özbekistan, Bulgaristan, Macaristan" izlenimlerini anlatan, gezi türünde bir kitap da yayımladı.

1964-1969 yılları arasında, TRT Yönetim Kurulu üyeliği yapan Melih Cevdet, 1977 yılında, Belediye Konservatuarından emekli oldu. 1979'da ise, UNESCO Genel Merkezi Kültür Müşaviri olarak Paris'e gitti ve yaklaşık bir yıl boyunca, Paris Eğitim Müşavirliği'nde görev yaptı. Eserleriyle pekçok ödüle layık görülen ünlü şair, "Mikado'nun Çöpleri" adlı ünlü tiyatro oyunuyla, 1967-68 İlhan İskender Ödülü'nü aldı. Ardından, "Gizli Emir" romanıyla, 1970'de, roman dalında, TRT Sanat Ödülü'nün sahibi oldu. Cumhuriyet gazetesinde uzun yıllar yazarlık yapan Melih Cevdet, 30 Kasım 2002 tarihinde, 87 yaşındayken hayata veda etti ve cenazesi Büyükada'da toprağa verildi.

Eserleri, İngilizce, Fransızca, Rusça, Almanca, Bulgarca, Yunanca gibi pekçok dile çevrilmiştir.

UNESCO, 1971 yılında, Melih Cevdet Anday'ı, Miguel de Cervantes, Lev Tolstoy, Dante Alighieri gibi ünlü ve klasikleşmiş yazarlar arasında gördüğünü açıklamıştır.

Melih Cevdet Anday'ın Eserleri

Şiir:

Garip, (Orhan Veli-Oktay Rifat-Melih Cevdet Anday), Resimli Ay Matbaası, İstanbul 1941
Rahatı Kaçan Ağaç, Ölmez Eserler Yayınevi (Işıl Matbaası), İstanbul 1946
Telgrafhane, Yeditepe Yayınları Tan Basımevi, İstanbul 1952
Yanyana, Yeditepe Yayınları, İstanbul 1956
Kolları Bağlı Odysseus, Yeditepe Yayınları, İstanbul 1962
Göçebe Denizin Üstünde, Cem Yayınevi, İstanbul 1970
Teknenin Ölümü, Sander Yayınları, İstanbul 1975
Sözcükler, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 1978
Ölümsüzlük Ardında Gılgamış, Adam Yayınları, İstanbul 1981
Tanıdık Dünya, Adam Yayınları, İstanbul 1984
Kolları Bağlı Odysseus: Göçebe Denizin Üstünde, Adam Yayınları, İstanbul 1985
Güneşte, Adam Yayınları, İstanbul 1989
Melih Cevdet Anday Seçmeler-1 (Kendi Seçtikleri), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1992
Yağmurun Altında, Adam Yayınları, İstanbul 1995
Rahatı Kaçan Ağaç: Toplu Şiirleri I, Adam Yayınları, İstanbul 1996
Ölümsüzlük Ardında Gılgamış: Toplu Şiirleri II, Adam Yayınları, İstanbul 1996
Seçme Şiirler, Adam Yayınları, İstanbul 1997
Bir Sis Çanı Gecenin İçinde, Adam Yayınları, İstanbul 2002

Roman:

Aylaklar, Remzi Kitapevi, İstanbul 1965
Gizli Emir, Bilgi Yayınevi, Ankara 1970
İsa’nın Güncesi, Hürriyet Yayınları, İstanbul 1974
Raziye, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul 1975
Meryem Gibi, Simavi Yayınları, İstanbul 1991
Yağmurlu Sokak, Simavi Yayınları, İstanbul 1991

Tiyatro:

İçerdekiler, Varlık Yayınları, İstanbul 1965
Mikado’nun Çöpleri, Kent Yayınları, İstanbul 1967
Dört Oyun (Yarın Başka Koruda/Dikkat Köpek Var/Ölüler Konuşmak İster/Müfettişler), Yankı Yayınları, İstanbul 1972
Ölümsüzler: Toplu Oyunları I, Adam Yayınları, İstanbul 1987
İçerdekiler: Toplu Oyunları II, Adam Yayınları, İstanbul 1989

Deneme:

Doğu-Batı, Ataç Kitapevi, İstanbul 1961
Konuşarak, Dönem Yayınevi, İstanbul 1964
Gelişen Komedya, Varlık Yayınları, İstanbul 1965
Yeni Tanrılar, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1974
Dilimiz Üstüne Konuşmalar, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1975
Sosyalist Bir Dünya, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1975
Anadolu ve Sosyalist Ülkelerde, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1977
Maddecilik ve Ülkücülük, Sander Yayınları, İstanbul 1977
Yasak (Denemeler-Söyleşiler), Çağdaş Yayınları, İstanbul 1978
Paris Yazıları, Adam Yayınları, İstanbul 1982
Açıklığa Doğru, Adam Yayınları, İstanbul 1984
Sevişmenin Güdüklüğü ve Yüceliği, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1990
Yiten Söz, Adam Yayınları, İstanbul 1992
Aldanma ki…,Remzi Kitapevi, İstanbul 1992
Birbirimizi Anlamalıyız, Simavi Yayınları, İstanbul 1992
Geleceği Yaşamak, Adam Yayınları, İstanbul 1994
İmge Ormanları, Adam Yayınları, İstanbul 1994
Yeni Tanrılar: Yasak Adam Yayınları, İstanbul 1996
Geçmişin Geleceği, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 1999
Çok Sesli Toplum, Adam Yayınları, İstanbul 2001
Felsefesiz Yaşamak, Adam Yayınları, İstanbul 2002

Çeviri:

Don Juan (çev.: M. C. Anday, Erol Güney) Maarif Matbaası / Ankara 1943
Mösyö de Pourceaugnac (çev.: M. C. Anday, Erol Güney) Maarif Matbaası / Ankara 1943
Müfettiş (Revizor) (çev.: M. C. Anday, Erol Güney) Maarif Matbaası / Ankara 1944
Bir Evlenme (Jenitba) (çev.: M. C. Anday, Erol Güney) Millî Eğitim Basımevi / Ankara 1945
Bir Komedinin İlk Temsilinden Sonra Tiyatrodan Çıkış (Teatralniyj raz’ezd/Vıhod iz teatra) (çev.: M. C. Anday, Erol Güney) Millî Eğitim Basımevi / Ankara 1946
Ölü Canlar (Myortve duşı) (çev.: M. C. Anday, Erol Güney) Millî Eğitim Basımevi / Ankara 1950
Batıdan Şiirler Yeditepe Yayınlar / İstanbul 1953
Yarış (Three men on a horse) Maarif Matbaası / İstanbul 1959
Penceredeki Işık,Varlık Yayınları, İstanbul 1961
İngiliz Edebiyatından Denemeler, Oluş Yayınları, İstanbul 1964
Barabbas/Cüce (Yaşar Anday’la birlikte) Nobel / İstanbul 1965
O Günler, Nobel / İstanbul 1966
Uygarlık (çev.: M. C. Anday, Mîna Urgan, Vedat Günyol, Hilmi Yavuz, Halit Çakır) Çan Yayınları, İstanbul 1966
Fareler ve İnsanlar Üzerine,Yankı Yayınevi, İstanbul 1967
Tanrı Gelini Sibyl, Cem Yayınları, İstanbul 1969
Langston Hughes: Seçme Şiirler (Ortak Çeviri) (hzl.: Talat Sait Halman)Yeditepe Yayınları, İstanbul 1971
Buz Sarayı, Cem Yayınevi, İstanbul 1972
Babalar ve Oğullar,Varlık Yayınları, İstanbul 1974
Söylev Sanatı Üstüne, ? / İstanbul 1982
Bütün Oyunları (çev.: M. C. Anday, Erol Güney) Maarif Matbaası / İstanbul 1982
Diyaloglar (Ortak Çeviri) Remzi Kitapevi, İstanbul 1989

Gezi Yazısı:

Sovyet Rusya, Azerbaycan, Özbekistan, Bulgaristan, Macaristan, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1965

Hatıra /Anı:

Akan Zaman Duran Zaman: Anı, Adam Yayınları, İstanbul 1984

Aldığı Ödüller:

1970 - TRT Roman Armağanı (Gizli Emir ile)
1972 - Sanat Sevenler Derneği En İyi Yerli Oyun Yazarı ödülü (Mikado'nun Çöpleri ile)
1973 - TDK Çeviri Ödülü (Buz Sarayı ile)
1976 - Yeditepe Şiir Armağanı (Teknenin Ölümü ile)
1978 - Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülü (Sözcükler ile)
1981 - Türkiye İş Bankası Büyük Ödülü (Yazın alanı Şiir dalında, Ölümsüzlük Ardında Gılgamış ile)
1984 - Enka Sanat Ödülleri (Mansiyon - Ölümsüzler ile)
1991 - TÜYAP Onur Ödülü
2000 - Aydın Doğan Vakfı Şiir Ödülü

Melih Cevdet Anday Adına Verilen Ödül:

Melih Cevdet Anday Edebiyat Ödülü, şair Melih Cevdet Anday anısına 2006'dan itibaren Türkiye Yazarlar Sendikası ve Muğla Ören Belediyesi işbirliğiyle düzenlenen Melih Cevdet Anday Şiir Günleri ve Kültür Şenliği kapsamında verilen edebiyat ödülüdür.